4- Türkiye ile reform sürecinin ilerletilmesi

Reformların uygulanması, sürecin titizlikle takibini gerektiriyor. Özellikle işkenceye sıfır tolerans politikası, devam eden işkence vakalarının ortadan kaldırılması için Türk devletinin bütün kademelerinde kararlı bir çaba üzerinden uygulanmalı. Sivil toplumun daha da geliştirilmesi önemli. Siyasi reformun istikrar kazanması ve yaygınlaştırılması, aynı zamanda Güneydoğu'daki durumun normalleştirilmesi ve iyileştirilmesini gerektiriyor; sözgelimi sosyo-ekonomik durumu düzeltecek, yerlerinden edilmiş insanların geri dönüşünü sağlayacak ve Kürt azınlıkla diğer azınlıkların hak ve özgürlüklerden tam olarak yararlanmasına imkân verecek önlemler alınmalı. Gayrimüslim dini cemaatlere ve sendikal haklara mahsus sorunlarla ilgili daha ileri adımlar atılması gerekmekte.

AB, siyasi reform sürecinin devamlılığını ve geri döndürülemezliğini garanti altına almak için siyasi reformların gidişatını, Katılım Ortaklığı'nda reform sürecine dair belirlenen öncelikler temelinde, yakından takip etmeyi sürdürmeli. Komisyon, İlerleme Raporu'ndaki analizleri takiben, Katılım Ortaklığı'nın 2005 baharında gözden geçirilmesini önerir. Bu temelde, siyasi reformların sağlamlaştırılması ve yaygınlaştırılmasıyla ilgili 2005 sonundan başlayarak her yıl genel bir gözden geçirme yapılacak. Komisyon bu amaçla ilk raporunu Aralık 2005'te Avrupa Konseyi'ne sunacak. Reformların gidişatı, müzakerelerdeki ilerlemeyi de belirleyecek.

Komisyon, Avrupa Birliği Anlaşması ve Avrupa Anayasası uyarınca, özgürlük, demokrasi, insan haklarına saygı ve temel özgürlükler gibi AB'nin kurucu ilkelerine yönelik ciddi ve sürekli ihlal durumunda, müzakerelerin askıya alınmasını tavsiye eder. Konsey bu tür bir tavsiye hakkındaki kararını salt çoğunlukla alabilir.

Güçlendirilmiş siyasi diyalog ve düzenli izleme, katılım müzakerelerinin açılmasından sonra da devam etmeli. Bu süreç, geçmişte olduğu gibi, Komisyon'un sağladığı destekle el ele ilerleyecek. Ekonomik alandaki diyaloğun da, müktesebata ve AB dahilinde uygulanan ekonomik politika koordinasyonu yöntemlerine açık bir atıfla takip edilmesi gerekecektir. AB son yıllarda geliştirdiği, kardeş şehirler ve TAIEX gibi araçlar temelinde, Türkiye'nin gerekli yasal ve gerçek ilerlemeleri sağlaması için verdiği desteği sürdürmeli. İlerleme Raporu ve Türkiye'nin öngörülen katılımıyla ortaya çıkan konuların değerlendirilmesi temelinde gözden geçirilecek Katılım Ortaklığı'nda vurgulanan önceliklere odaklanmak açısından, Türkiye için belirlenen katılım öncesi stratejisi güncelleştirilmeli. Güneydoğu'daki sosyoekonomik kalkınmanın üstesinden gelmek için somut inisiyatifler geliştirilmeli, bu amaçla birlik yardımının önemli bir kısmı Türkiye için seferber edilmeli.

AB'nin Türkiye'nin hazırlıklarına yönelik mali ve teknik desteği 2006'ya dek, Konsey'in Türkiye için Aralık 2001'de kabul ettiği katılım öncesi kurumlar üzerinden verilecek. Komisyon Konsey'e, Türkiye'nin 2007'den sonra yararlanacağı yeni bir katılım öncesi kurum oluşturulmasını önerir; bu kurum Phare, ISPA ve SAFARD gibi katılım öncesi kurumlar üzerine bina edilecek. Komisyon, bir sonraki mali perspektif bağlamında, Türkiye'ye aktarılacak yardım miktarlarının artırılmasını da önerir.

5- Katılım müzakerelerinin yürütülmesi için göstergeler

Yukarıda özetlenen değerlendirmeden, hem AB'nin hem de Türkiye'nin, Türkiye'nin AB'ye yumuşak entegrasyonunu sağlayacak koşulları yaratmak için önemli miktarda zamana ihtiyaç duyacağı açıkça anlaşılıyor. Söz konusu süre, sadece birliğin uyum ve etkinliğini korumakla kalmayacak, aynı zamanda Türkiye'yi kalkınma düzeyine uygun olmayabilecek politikaları uygulamak zorunda kalmaktan koruyacak. Katılım müzakereleri, kararların oybirliği ile alınması gereken bir Hükümetlerarası Konferans çerçevesinde yürütülecek. Müzakereler için öngörülen çerçevenin, Türkiye'nin katılımına bağlı belli zorlukları yansıtması gerekecek. Müzakerelerin yürütülmesine dair kesin parametreler, müzakerelerin açılmasına dair karar alındıktan sonra, aşağıda belirtilen kapsamlı göstergeler üzerinden ayrıntılı biçimde belirlenecek.

Katılım müzakerelerinin resmen başlamasından hemen sonra Komisyon, müktesebatın açıklanması ve müzakereler sırasında doğabilecek sorunlara dair ön göstergelerin elde edilmesi için, müktesebata yönelik, tarama adı verilen kapsamlı bir deneme süreci oluşturacak. Müzakereler karmaşık olacak ve bir yandan Türkiye'nin müktesebatı uygulamak konusunda karşılaştığı zorlukları, diğer yandan da Türkiye'nin AB'ye uyumlu entegrasyonu için gereken koşulları yansıtacak. Ortak tarım ve uyum politikalarının Türkiye'deki uygulanışı buna verilebilecek iki örnek. Bir üçüncü örnek de şahısların serbest dolaşımıyla ilgili kurallar. Daha önceki genişleme dalgalarında olduğu gibi, muhtemelen önemli ve spesifik düzenlemeler yapılması, bazı alanlarda uzun geçiş dönemleri belirlenmesi gerekecek. Şahısların serbest dolaşımı konusunda kalıcı denetim düzenlemeleri düşünülebilir. Komisyon bu konularla ilgili somut bir yaklaşım sunmadan önce analizlerini müzakerelerin gidişatına göre gözden geçirecek.

Üyelik müzakerelerinin konusu, her biri belli bir politika alanını kapsayan, bir dizi kısma bölünecek. Komisyon, Türkiye'nin yeterince hazır olduğuna kanaat getirdiğinde, Konsey'e bu kısımların her biri için müzakerelere başlamasını tavsiye edecek. Ekonomik boyutu olan belli kısımlar açısından, işleyen bir piyasa ekonomisinin varlığı, müzakerelerin açılması için önkoşul sayılacak.

Her bir kısmın geçici olarak kapatılabilmesi ve açılabilmesi için gerekli dayanak noktalarının, her bir kısım için müzakerehin başlamasından önce tanımlanması gerekecek. Bu dayanak noktaları, yasal uyuma ve uygulamadaki tatmin edici ilerlemeye bağlı olabilir. Buna ek olarak, Katılım Ortaklığı'ndan ve Gümrük Birliği'nden kaynaklanan mevcut yasal yükümlülükler (bilhassa da müktesebatla ilişkili olanları), ilgili kısıma yönelik müzakerelerin başlamasından önce yerine getirilmeli.

Müzakerelerdeki ilerleme, sadece Türkiye'nin AB'ye yakınlaşmasına dayanmayacak. AB'nin de kendisini hazırlaması gerekecek, zira AB Konseyi'nin de 1993'te belirttiği gibi, birliğin bir yandan Avrupa'nın entegrasyonunu sürdürürken yeni üyeleri sindirme kapasitesi, hem birlik hem de aday ülkelerin genel çıkarları bakımından göz önüne alınması gereken bir başka önemli husus. Türkiye'nin katılımıyla ilgili sunulan analiz, iç piyasa ile ilgili politikalar bakımından geniş ayarlamalar yapılmasına gerek olmayacağını vurgulamakta. Müzakereler, her zaman olduğu gibi, mevcut müktesebat üzerinden yürüyecek. Ne var ki Türkiye'nin katılımından önce müktesebata uyarlanması gereken belli noktalar kalabilir. Her durumda AB'nin, belli müzakere kısımlarının mali etkilerinin karşılanabilmesi için 2014 sonrası döneme yönelik mali perspektifini yeniden tanımlaması gerekecek. Türkiye'nin kendine özgü koşullarını yansıtan ayarlamalar gerekebilir. Sonuç olarak AB, Türkiye'nin üyelik perspektifinden kaynaklanan, sınırlar ve dış politika gibi konulara dair değerlendirmede belirtilen kritik alanlardaki politikalarını sağlamlaştırmak durumunda kalacak.

Türkiye'nin bütün müzakere sürecini başarıyla tamamlayabilmesi, esasen süregiden reformları kararlılıkla uyguladığını göstermesine bağlı. Müzakerelerin yürütülmesi ve katılım ihtimali, Türkiye'de daha ileri siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik reformlar yapılmasına katkıda bulunmalı. Nihai sonuç, Avrupa Parlamentosu'nun, AB üyesi ülkelerin ve Türkiye'nin onay ve desteğine ihtiyaç duyacak.

6- AB-Türkiye diyaloğunun güçlendirilmesi

AB-Türkiye ilişkileriyle ilgili bir dizi konuda diyaloğun güçlendirilmesi gereği açıkça ortada. AB için henüz aciliyet taşımayan çeşitli sorulara yanıt bulunması gerekmekte. Üye ülkelerle Türkiye'nin halklarını bir araya getirecek araçlar yaratılmalı ve bu çerçevede endişeler ve yargılar dürüst ve açık bir biçimde tartışılabilmeli. Bu kültürel, dinsel farklılıklar, göçle ilgili konular, azınlık haklarına dair kaygılar ve terörizmle ilgili diyaloğu da içermekte. Sivil toplum, AB tarafından hayata geçirilmesi gereken bu diyalogda en önemli rolü üstlenmeli. Komisyon, gelecekte böyle bir diyaloğun nasıl destekleneceğine dair öneriler sunacak.

7- Sonuç ve öneriler

Yukarıdakilerin ışığında Komisyon'un vardığı sonuçlar ve önerileri şöyle:

1) Türkiye, Katılım Ortaklığı belgesinde belirlenen önceliklerle uyumlu olarak son birkaç yıl içinde zorlu anayasal ve yasal değişiklikleri gerçekleştirerek siyasi reform sürecinde büyük bir ilerleme sağladı. Buna rağmen, Dernekler Kanunu, yeni Türk Ceza Kanunu ve Temyiz Mahkemeleri'ne ilişkin yasalar henüz yürürlükte değil. Ayrıca, Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu, adli kolluk kuvveti teşkilatı kurulmasına ilişkin kanun ve Ceza İnfaz Yasası hâlâ kabul edilmeyi bekliyor.

2) Türkiye bu reformların hayata geçirilmesi için büyük çabalar harcamakta. Buna rağmen, uygulama daha da ileri götürülmeli ve genişletilmeli. Bu çaba özellikle, işkenceyle ve kötü muameleyle mücadelede uygulanan 'sıfır tolerans' yaklaşımıyla ifade özgürlüğü, din özgürlüğü, kadın hakları, sendika hakları ve azınlık haklarının uygulanmasına yönelik hükümlerin hayata geçirilmesinde sürdürülmeli.

3) Reformların uygulanması alanındaki genel görünüş ve Türkiye'nin 1. paragrafta dikkat çekilen çarpıcı yasal değişiklikleri dikkate alındığında Komisyon, Türkiye'nin gerekli siyasi kriterleri yerine getirdiğini düşünerek üyelik müzakerelerinin başlatılmasını önerir. Reform sürecinin geri dönülmezliği, bu sürecin özellikle temel özgürlükler alanında uygulanmasının, uzun bir süreçte teyit edilmesi gerekmektedir.

4) Bu aşamada üç sacayağından oluşan bir strateji izlenecek. Birincisi, özellikle Kopenhag Siyasi Kriterleri'nin uygulanmaya devam edilmesini sağlamak amacıyla Türkiye'deki reform sürecinin desteklenmesi için işbirliğinin sürdürülmesi olacak. Reform sürecinin geri dönülmezliğini ve sürdürülebilirliğini garanti altına almak için AB, siyasi reformları yakından izlemeye devam etmeli. Bu, Katılım Ortaklığı belgesi yeniden gözden geçirilerek ve gelecekte yapılacak reformlara ilişkin öncelikler belirlenerek yapılacak. Siyasi reform süreci, 2005 yılı sonundan başlamak üzere her yıl düzenli olarak gözden geçirilecek. Bu çerçevede, Komisyon ilk raporunu Aralık 2005'te Avrupa Konseyi'ne sunacak. Reformların hızı, müzakerelerdeki ilerlemeyi belirleyecek.

5) Komisyon, birliğin temellerini oluşturan özgürlük, demokrasi, insan hakları ile temel hak ve özgürlükler ve hukukun üstünlüğü ilkelerinin sürekli ve ciddi şekilde ihlal edilmesi halinde, AB Anlaşması ve Avrupa Anayasası çerçevesinde üyelik müzakerelerinin askıya alınmasını tavsiye edecek. Konsey böylesi bir tavsiye karşısında salt çoğunlukla karar alacak.

6) İkinci sac ayağı, Türkiye ile yapılacak üyelik müzakerelerine nasıl yaklaşılacağıyla ilgili. Üyelik müzakereleri, kararların oybirliğine dayalı olarak alındığı Hükümetlerararası Konferans çerçevesinde gerçekleştirilecek. Müzakereler karmaşık olacak. Müzakelerin her maddesi için Konsey, maddenin geçici olarak kapatılması ve gerekli olduğu hallerde açılması için, yasal düzenleme ve müktesebatın uygulanmasına ilişkin değerlendirmeleri de kapsayacak şekilde dayanak noktaları koymalı. İlgili maddelerin görüşülmeye başlanması öncesinde, müktesebata uyum için gerekli olan yasal yükümlülükler tamamen yerine getirilmeli. Uzun geçiş dönemlerine ihtiyaç duyulabilir. Buna ek olarak, yapısal politikalar ve tarım gibi alanlarda belirli ayarlamalara ihtiyaç duyulabilir ve işgücünün serbest dolaşımı için ise kalıcı tebdirler düşünülebilir. Türkiye'nin üyeliğinin mali ve yapısal etkisi önemli olacak. AB, müzakereler tamamlanmadan önce 2014 yılı için mali perspektifini tanımlamak zorunda kalacak.

7) Üçüncü sacayağı ise, AB üyesi ülkeler ile Türkiye halklarını bir araya getirmek için güçlendirilmiş siyasi ve kültürel diyalog geliştirilmesine dayanmakta. Bu diyalogda sivil toplum en önemli rolü üstlenmeli ve bunun düzenlemesi de AB tarafından yapılmalı. Komisyon bu diyaloğun nasıl desteklenmesi gerektiğine ilişkin teklifler sunacak.

8) Komisyon, müzakere sürecinin Türkiye'deki reformların yönlendirilmesinde hayati önem taşıdığı konusunda ikna oldu. Doğası gereği bu süreç, sonucu daha önceden tahmin edilemeyecek açık uçlu bir süreç. Müzakerelerin ve onay sürecinin sonuçlarına bakılmaksızın, AB ile Türkiye arasındaki ilişkilerin, Türkiye'nin Avrupa değerlerine bağlı kalmasını garanti edeceğinden emin olunmalı. Türkiye'nin üyeliği, 50 yıllık Avrupa entegrasyonu sürecinde elde edilen kazanımlarla sorunsuz uyum için tamamen hazırlanma gerektirmekte.